قاچاق کود و تقلب در سموم کشاورزی؛ بحران خاموشی که امنیت غذایی را میبلعد
قاچاق و تقلب در تولید کود و سموم کشاورزی، به یکی از بحرانهای جدی بخش کشاورزی ایران تبدیل شده است. این پدیده نه تنها به اقتصاد کشاورزی و معیشت کشاورزان آسیب میزند، بلکه سلامت خاک، محیط زیست، و امنیت غذایی را نیز تهدید میکند.بر اساس گزارش‌های متعدد، توزیع گسترده کودها و سموم تقلبی و قاچاق بیرویه این نهاده ها، ناشی از ضعف نظارتها، قوانین ناکارآمد، و سودجویی برخی افراد و گروه هاست. این گزارش به تحلیل علل، پیامدها، و راهکارهای مقابله با این معضل میپردازد.
۱. عوامل گسترش قاچاق و تقلب
– سودجویی و هزینه پایین تولید: تولید کودها و سموم تقلبی با استفاده از مواد اولیه بیارزش (مانند شن، ماسه، یا خاک رس) هزینه تولید را کاهش میدهد و سود کلانی را برای قاچاقچیان به همراه دارد. به عنوان مثال، در البرز کودهای تقلبی حاوی تنها ۱۲-۱۵٪ فسفات (به جای ۳۹-۴۶٪ استاندارد) شناسایی شدند.
– ضعف نظارت و قوانین بازدارنده: سازمانهای نظارتی مانند سازمان حفظ نباتات امکانات محدودی برای کنترل کیفیت و شناسایی محصولات تقلبی دارند. قوانین موجود نیز جریمه‌های ناچیزی برای متخلفان پیشبینی کردهاند که بازدارنده نیستند.
– ناآگاهی کشاورزان: بسیاری از کشاورزان به دلیل عدم آموزش کافی، توان تشخیص محصولات تقلبی از اصل را ندارند و گاه به دلیل قیمت پایینتر، ناخواسته به سمت این محصولات گرایش مییابند.
– نقش اتباع غیرمجاز: گزارش‌ها حاکی از فعالیت اتباع افغانستانی در تولید و توزیع کودهای تقلبی در حاشیه تهران و استانهای دیگر است که نظارت بر آنها دشوار است.
۲. پیامدهای مخرب
– کاهش عملکرد محصولات: استفاده از سموم تقلبی با ماده مؤثره ناکافی، باعث مقاومت آفات و نیاز به مصرف مکرر سموم میشود. این امر نه تنها هزینه کشاورزان را افزایش میدهد، بلکه بازدهی محصولات را تا ۵۰٪ کاهش میدهد.
– آسیب به خاک و محیط زیست: کودهای تقلبی حاوی عناصر سنگین یا ترکیبات غیراستاندارد، خاک را آلوده کرده و در درازمدت حاصلخیزی آن را از بین میبرند. به عنوان مثال، در گلستان ۷۰۰ هکتار از باغها به دلیل استفاده از کودهای آلوده نابود شدند.
– تهدید سلامت عمومی: باقیمانده سموم قاچاق در محصولات کشاورزی، خطراتی مانند مسمومیت و بیماریهای مزمن را برای مصرف کنندگان ایجاد میکند.
– تخریب اعتماد به تولیدات داخلی: وجود محصولات تقلبی، وجهه تولیدکنندگان قانونی را مخدوش کرده و رقابت ناسالم ایجاد میکند.
۳. راهکارهای مقابله
– تقویت نظارتها و هماهنگی بین سازمانی:
– ایجاد سامانه‌های رصد و رهگیری کودها و سموم (مانند سامانه ۳۰۰۰۶۴۶۴۲۴ در فارس) برای اطمینان از اصالت محصولات.
– همکاری سازمان جهاد کشاورزی، نیروی انتظامی، و تعزیرات حکومتی در تشدید گشت‌های مشترک و کشف انبارهای قاچاق.
– اصلاح قوانین و افزایش جریمه ها:
– بازنگری در قوانین مرتبط با قاچاق و تقلب برای اعمال مجازاتهای سنگین تر و بازدارنده.
– آموزش و آگاه یرسانی به کشاورزان:
– برگزاری دوره‌های آموزشی برای تشخیص محصولات تقلبی و ترویج خرید از مراکز مجاز (مانند شرکت خدمات حمایتی).
– حمایت از تولیدکنندگان داخلی:
– تسهیل واردات سموم و کودهای باکیفیت در کنار حمایت از تولید داخلی برای کاهش وابستگی به قاچاق.
– اجرای سیستم شناسنامه دار کردن محصولات:
– صدور کد شناسایی برای هر محموله کود و سموم، که امکان ردیابی منشأ تولید و توزیع را فراهم میکند.
۴. نمونه‌های عینی از اقدامات موفق
– در استان قزوین، ۷۵ تن کود قاچاق و تقلبی شامل اوره و سولفات پتاسیم کشف و ضبط شد.
– در فارس، سه محموله بزرگ کود تقلبی با ارزش ۴ میلیارد ریال کشف شد که یکی از آنها حاوی دیآمونیوم فسفات بدون ماده مؤثره بود.
– در گیلان، پلیس ۲ هزار کیلوگرم کود قاچاق را در سیاهکل کشف و دو متهم را دستگیر کرد.
مبارزه با قاچاق و تقلب در حوزه کود و سموم کشاورزی نیازمند عزم ملی و همکاری همه جانبه نهادهای حکومتی، تولیدکنندگان، و کشاورزان است. بدون تقویت زیرساختهای نظارتی، آموزش کشاورزان، و بازنگری در قوانین، این معضل به رشد خود ادامه داده و پیامدهای جبران ناپذیری برای امنیت غذایی و سلامت جامعه به همراه خواهد داشت. تجربه استانهایی مانند فارس و قزوین نشان میدهد که با اجرای دقیقتر قوانین و افزایش آگاهی، میتوان تا حد زیادی از دامنه این بحران کاست..
